Што дала музычнай культуры Беларусі квота 75% на беларускіх выканаўцаў? Ігар Карней, Менск Вынікі году – новая перадача сэрыі

 

“Экспэртыза “Свабоды”. Удзельнікі: Маша “Яр” Лагодзіч, удзельніца жаночага дуэту “Яр”, вядучая аўтарскай праграмы “Каля Року” на “Аўтарадыё”; Алег Хаменка, лідэр этна-фольк-гурту “Палац”, аўтар праекту “Тузін гітоў” на радыё “Менск”.

2005 год прадстаўнікі беларускай музычнай культуры пражылі пад знакам абавязковай 75-працэнтнай насычанасьці эфіру (перадусім, радыёэфіру) беларускімі выканаўцамі і гуртамі. Аднак замест чаканага прарыву нацыянальных, беларускамоўных артыстаў слухачы атрымалі два дзясяткі маладых людзей, песьні і сцэнічныя вобразы якіх фактычна скапіяваныя з расейскіх эстрадных выканаўцаў. Чаму адказныя за рэалізацыю праекту фактычна ўзаконілі кланаваньне маскоўскай поп-музыкі на беларускім музычным рынку?

(Карэспандэнт: ) “Доля нацыянальнай музыкі ў эфіры карэктавалася ўладамі і ў іншых краінах. Калі не памыляюся, у Францыі такая квота дагэтуль складае 25%, ва Ўкраіне яна вагаецца дзесьці на ўзроўні 50%, ёсьць абавязковы працэнт нацыянальнай музыкі для нямецкіх радыёстанцыяў. У Беларусі пайшлі далей за астатніх, акрэсьліўшы для мясцовага FM-эфіру ажно 75% абавязковай прысутнасьці. Пытаньне да маіх суразмоўцаў: з аднаго боку, можна толькі цешыцца, што дзяржава так апякуецца сваімі выканаўцамі. А зь іншага?”

(Алег Хаменка: ) “У Міністэрстве культуры нават была размова з маім удзелам, калі я гавараў: паглядзіце, што ж вы робіце? Беларуская музыка ў найлепшым выпадку 10% займае на FM-станцыях. Быццам пырслухаліся… Але ў нас заўсёды адно: калі спрабуюць выправіць, то абавязкова зламаюць. Адразу — 50%, калі было 10%. Потым — 75%. Куды ж так?”

(Карэспандэнт: ) “Але чаму менавіта 75%? Гэта што — тая мяжа, за якой адкрываецца нейкая “чакра”?”

(Хаменка: ) “Усё зьвязана з тым, колькі неабходна будзе плаціць за карыстаньне музыкай іншых краінаў. Маю на ўвазе менавіта аўтарскія ганарары. І каб заставаліся грошы ў Беларусі, быў выдадзены вось такі загад. Прычым, наколькі я ведаю, цяпер ідзе размова, каб было 75% сваіх аўтараў у тэатрах, на дыскатэках і г.д. Канечне, усё гэта не падрыхтавана; яно магло б быць, калі рабіць усё павольна. А тыя рашэньні — гэта рашэньні цалкам грашовыя. Ні пра культуру, ні пра што іншае тут нават ня думалі”.

(Карэспандэнт: ) “Асноўнымі ахвярамі пільнай увагі адразу Аляксандра Лукашэнкі, а потым міністэрстваў культуры і інфармацыі сталі FM-станцыі. Тое, што менавіта радыё забавязалі выконваць нормы, сьведчыць на папулярнасьць FM-станцыяў, перадусім, сярод моладзі. Дык ці сапраўды музычныя густы фармуе сёньня радыё?. Калі ласка, Маша, далучайцеся да абмеркаваньня”.

(Марыя Лагодзіч: ) “У нейкім сэнсе гэта так і ёсьць, аднак мне здаецца, што з увядзеньнем абавязковых 75% радыёфармат пагоршыўся. Радыё сталі слухаць менш, чым слухалі раней. Шмат якія радыёстанцыі, якія былі вельмі папулярныя, з добрым густам, паступова ўвесь свой шарм згубілі і слухаць іх стала ўвогуле немагчыма”.

(Хаменка: ) “Але ж была фарматная супэрстанцыя, беларускамоўная — “Радыё 101,2”! Цалкам, стопрацэнтна беларускамоўную музыку давалі. Гэта была фарматная, зразумелая ўсім станцыя. А цяпер што? Усе аднолькавыя, як грыбочкі. І калі зьнікне якая станцыя з эфіру, ніхто і не заўважыць”.

(Карэспандэнт: ) “Вы можаце назваць хоць некалькі імёнаў, якія зьявіліся дзякуючы клопату дзяржавы пра 75-працэнтную квоту на беларускіх выканаўцаў?”

(Хаменка: ) “Ну, я безумоўна магу назваць беларускамоўныя каманды, якія зьявіліся сёлета. Магутны гурт “Таварыш Маўзэр”. Гэтаксама магілёўскі гурт “Глюкі”. “Ультравожык” — для мяне сапраўднае адкрыцьцё ў гэтым годзе. Але гэтыя каманды гучаць на радыёстанцыях даволі рэдка, а што тычыцца тэлебачаньня, там іх няма тым больш”.

(Карэспандэнт: ) “Маша, пра якія адкрыцьці можна казаць у зьвязку з “Аўтарадыё”?

(Лагодзіч: ) “На “Аўтарадыё” ў ратацыі вельмі добра ішла Руся з “Індыга”, хоць і ня скажаш, што гэта адкрыцьцё менавіта гэтага году. Вельмі добры зьявіўся гурт “Стод”. На жаль, у іх толькі адна песьня — “Вязынка”, аднак яны гэтаксама вельмі добра круціліся”.

(Карэспандэнт: ) “Як 75-працэнтную квоту вы адчулі на сабе? Наколькі часьцей вы — канкрэтна “Палац” і “Яр” — сталі трапляць у ратацыю?”

(Хаменка: ) “На сабе — ніяк. Мне здаецца, што было, тое і засталося. Але зьявілася такая плыня выканаўцаў (не зусім прафэсійная), якімі неабходна цяпер “забіваць” эфір. З аднаго боку, мяне гэта нэрвуе, але, зь іншага, павінен усё ж надысьці момант, калі колькасьць пяройдзе ў якасьць. Я на гэта проста спадзяюся. А што атрымаецца?..”

(Лагодзіч: ) “Насамрэч, музыка “Яру” — гэта на сёньняшні дзень “нефармат”. Таму мы і ня ставілі за мэту раскруціцца на ўсіх радыёстанцыях. Хоць сёлета мы выпусьцілі альбом, і дзьве песьні зь яго проста былі прывязаныя да фармату. Бо выдаўцы нашыя якраз рабілі стаўку на гэтыя вэрсіі. Аднак мы круціліся толькі на “Аўтарадыё” ды ў перадачах фальклёрнага кшталту. І яшчэ нейкім чынам мы трапілі на тэлеконкурс “На скрыжаваньнях Эўропы”, але, на жаль, там не пратрымаліся нават тыдня: у суботу ў эфіры зьявіліся, а ў панядзелак адтуль зьніклі”.

(Карэспандэнт: ) “Ужо агульнае месца — тое, што беларускай музыкі са сваім калярытам у эфіры няма, нават з улікам, што, паводле пашпарта, сьпявае грамадзянін Беларусі. Кажуць, што ўсё гэта мы ўжо чулі ад расейскіх выканаўцаў, што беларусы — чарговыя клоны маскоўскай эстрады. Атрымліваецца, што сёньняшняя беларуская эстрада — гэта той жа расейскамоўны канвэер, сьпісаны з расейскіх тэлеканалаў?”

(Хаменка: ) “Большая частка музыкаў, які працуюць у Беларусі, гэта сапраўды дадатак да сёньняшняй расейскай папулярнай музыкі. Нават вядомыя ў Беларусі музыкі наўпрост працуюць на маскоўскі шоў-бізнэс. А тыя, хто толькі пачынае, сьпяць і мараць працаваць на Маскву. Па-беларуску хоць і засьпявалі “Ляпис Трубецкой”, адну ці дзьве песьні спрабавалі рабіць “Леприконсы”, але яны ўвесь час арыентаваныя толькі на Маскву. Таму, хто тут нейкі ўзровень атрымае, адразу ж вострыць лыжы на Маскву”.

(Карэспандэнт: ) “Перад запісам Алег Хаменка расказаў, што ці не найбольш камфортна “Палац”адчувае сябе ў Польшчы. Адрозна ад Беларусі, там музыкаў разумеюць, там шмат канцэртаў, клюбных выступаў. Маша, а якія вашыя геаграфічныя прыярытэты на тле аб’ектыўнага разуменьня, што ў Беларусі вашая творчасьць мала запатрабаваная?”

(Лагодзіч: ) “Мы вельмі добра сябе ў Нямеччыне пачуваем. Там сапраўды цудоўная публіка, нас вельмі добра прымаюць, нашую музыку там чамусьці разумеюць і нам там вельмі падабаецца. Раз на паўгоду туды выяжджаем: падгадваем пад фэстываль і паралельна граем некалькі клюбных канцэртаў”.

(Карэспандэнт: ) “Расея, куды так імкнуцца маладыя поп-выканаўцы, ці для вас цікавая?”

(Лагодзіч: ) “Я раней лічыла, што туды імкнуцца ня трэба. Аднак, зь іншага боку, у тым жа Санкт-Пецярбургу вельмі шмат сапраўды цікавых фэстываляў, фэстываляў зусім рознай альтэрнатыўнай музыкі. І паўдзельнічаць у такіх фэстывалях вельмі карысна…”

(Хаменка: ) “Я, дарэчы, згодны. Піцер для беларускай музыкі мае станоўчы ўплыў. Значна большы, чым Масква. Бо гэта — расейска-эўрапейскі горад. А Масква — расейска-азіяцкая, зусім іншая культура. Піцерская рокавая школа ў нечым нават паўплывала і на беларускую. У першую чаргу ўсё ж трэба было сябраваць нам зь піцерцамі, а не з Масквой. Але што зробіш: у першую чаргу Масква заўсёды была”.

(Карэспандэнт: ) “Пры тым, што раз-пораз чыноўнікі рапартуюць пра плён ідэі з 75% беларускіх выканаўцаў у эфіры, вынік падаецца крыху іншым. Як прыклад — справаздачная “Песьня году” на ОНТ. Толькі адна-дзьве песьні па-беларуску. Перад гэтым два “Эўрабачаньні”: дзіцячая па-расейску, дарослае прадстаўляе грамадзянка Расеі. “Славянскі базар” — сьвята расейскай эстрады. Вось вы — і Алег Хаменка, і Маша Яр — прадстаўляеце кірункі вельмі адметныя. Я не кажу, што, каб пазнаць, што гэта Беларусь, трэба абавязкова граць на цымбалах. Але якія можна рабіць захады дзеля папулярызацыі менавіта нацыянальнай культуры?”

(Хаменка: ) “Усё даволі проста: падмянілі так званую канцэртна-гастрольную дзейнасьць паняцьцем “шоў-бізнэс”. Што тычыцца менавіта нацыянальнага шоў-бізнэсу, то яго няма і нават не прадбачыцца, што ён зьявіцца. Каб зьявіўся шоў-бізнэс, і каб ня мы бралі за ўзор усялякія “Звездные дилижансы” з Масквы, а каб мы маглі падаць свае ўласныя праграмы, якія пайшлі б на Маскву, трэба, каб тут былі зацікаўленыя выдавецтвы. Яны павінны бачыць: складанка “Тузіну гітоў”, аўтарытэтна магу сказаць, купляецца лепш, чым “Дваццаткі”, якія прапануе нам канал ОНТ. Канечне, неабходна, каб адрадзіўся бізнэсоўца, прадусар, які мог бы зарабіць на беларускіх музыках. Але ён бачыць: як толькі я гэтым займуся, мне “прышыюць” палітыку. Гэта, можа, не адпавядае сёньняшнім павевам, што пануюць наверсе. Таму пра якое “супрацьстаяньне” мы можам гаварыць? Яго ня будзе да часу, пакуль ня зьявіцца сапраўднай дзяржаўнай палітыкі на ўздым нацыянальнай культуры, безь якой мы ніколі ня зможам быць ні нармалёвай краінай, ні краінай, якая зможа ўваходзіць у нейкія саюзы, не хвалюючыся за тое, што яна можа зьнікнуць”.

(Карэспандэнт: ) “Музыкі, як, зрэшты, і журналісты, падзеленыя цяпер на сваіх і чужых, “чэсных” і “нячэсных”. Сярод нячэсных бальшыня беларускамоўных гуртоў, у тым ліку і такія знакавыя фігуры, як Лявон Вольскі, Аляксандар Памідораў, прысутны тут, у студыі, Алег Хаменка. Афіцыйна яны не забароненыя, але бальшыня радыёстанцыяў не рызыкуе злоўжываць “Крамбамбуляй”, “Палацам” ці “Нэйра Дзюбэлем”. Лёс рокераў — зноў у падпольле?”

(Хаменка: ) “Я не хвалююся наконт уласнага нібыта падпольля. Я на гэтай зямлі, а ня тыя, хто гэта нарабіў. Праблема не ў “Палацы”, праблема ў тых людзях, якія робяць гэткія здрадныя рэчы. Я сустракаюся да гэтага часу зь людзьмі, якія займаюць высокія пасады ў Беларусі. І ведаеце што? Яны ўсе падтрымліваюць мяне. Канечне, і я гэтак жа мушу ставіцца да гэтых людзей. У іх проста шалёная неабходнасьць не згубіць працу, каб чагосьці ня здарылася ў іхным жыцьці. Ім неабходна вось так рабіць. Ну, дык гэта ўва мне праблема? Гэта ў іх праблемы.

І таму я не лічу, што я нейкі падпольны чалавек. Я як працаваў, так і працую — дарэчы, тэмпы ня меншыя, чым былі. Але частку нашых прыхільнікаў мы, канечне, згубім. Гэта людзі, якія ўвесь час бачылі нас. А цяпер яны бачаць нешта іншае. Але тое, што прыйшло на падмену гадамі адпрацаваным камандам, якія сапраўды знакавыя для Беларусі — гэта ў лепшым выпадку добрая самадзейнасьць. Няхай яны таксама паспрабуюць. І калі яны нарэшце пачнуць разумець, што ўяўляюць у культуры, у мастацтве, то зразумеюць, што павінны стаяць побач з намі, а не насупраць нас”.

(Карэспандэнт: ) “А вось калі летась Аляксандар Лукашэнка сказаў, што ня дасьць баламуціць народ розным “дзюбэлям ды “паласам” — вы ўспрынялі гэта як рэкляму ці з абурэньнем?”

(Хаменка: ) “Можа якія “кіркоравы” і шукалі б у гэтым скандалу, але антырэкляма — гэта таксама рэкляма; нейкую рэкляму Аляксандар Рыгоравіч нам зрабіў, безумоўна. Але, зь іншага боку, канечне, хацелася б, каб гэта была рэкляма нармалёвая, каб ён прыйшоў, паслухаў нашу музыку. Каб сапраўды разабраўся — чаму ён не разумее яе, чаму яна яму не падабаецца. Увогуле, хачу, каб прыйшоў той час, калі любы чалавек, які ніколі не хацеў разумець і чуць нацыянальнага, беларускага, мог усё гэта ўбачыць і адчуць. Каб гэта было зразумела ня толькі інтэлігенцыі, каб гэта стала зразумела найпрасьцейшым людзям”.

(Карэспандэнт: ) “2006 год — год значных палітычных падзеяў у Беларусі. Якраз за палітычную актыўнасьць “Палац” летась пацярпеў ледзьве ня першым. Высновы нейкія зробленыя? Вы адасабляецеся ад палітычных падзеяў?”

(Хаменка: ) “Я ўвесь час буду ставіцца да любой імпрэзы, якая будзе праходзіць на Беларусі, з гледзішча чалавека, які жыве на сваёй зямлі. Калі гэта законна — дарэчы, як гэта было падчас леташніх падзеяў: прыехалі да мяне дзейныя дэпутаты, паказалі ўсе паперы і папрасілі выступіць. Чаму я павінен ім адмовіць? Канечне, ёсьць палітычныя сілы ў Беларусі, зь якімі я не хацеў бы мець сувязі. І наадварот, ёсьць прыярытэты, і гэта нават не мае ўласныя прыярытэты, а наагул бальшыні музыкаў. Але самае непрыемнае, што для мяне цяпер ёсьць — гэта калі кагосьці сустракаеш, а чалавек адразу ж выдае: я не займаюся палітыкай. Калі ты не займаесься палітыкай, палітыка хутка пачне займацца табой. Гэта трэба памятаць ня толькі музыкам, ня толькі мастакам. Патрэбна, каб гэта памяталі і кіроўцы, і настаўнікі. Такога стану, “мы не займаемся палітыкай” — не бывае”.

(Карэспандэнт: ) “Маша, як вы зьбіраецеся арганізоўваць дзейнасьць у такіх маласпрыяльных для творчасьці ўмовах?”

(Лагодзіч: ) “У нас, дзякуй Богу, ёсьць шмат сяброў, якія нам часам дапамагаюць. Альбо сваімі сіламі абыходзімся: пішам лісты, сядзім суткамі ў Інтэрнэце, шукаем, бывае, што нешта знаходзім. Але пакуль што мы павінны ствараць нейкі падмурак, у гэтым я згодная з Алегам. Для таго, каб некага знайсьці, трэба мець ці вельмі добрую базу, ці паказаць штосьці такое, чаго яшчэ ніхто ня бачыў. Таму мы будзем працаваць, і пакуль, сапраўды, мы не сумуем, што ў нас нікога няма. Мы ўжо прызвычаіліся рабіць усё самі”.